‘Dissident voor het leven’ Aleksandr Ogorodnikov

 

Film

Op zondag 31 januari 2010 werd in de programmatie van Braambos – met uitzendingen op de Vlaamse publieke omroep Eén en Canvas – een documentaire film uitgezonden van cineast Roland Ottoy over de Russische dissident Aleksandr Ogorodnikov met filmmuziek van Michel Vangheluwe. In het weekblad De Beiaard van 29 januari 2010 verscheen hierover volgend gesprek met componist Michel Vangheluwe.

Michel Vangheluwe componeert muziek voor televisiefilm
Op zondag 31 januari,  om 9.00 uur op Eén en om 23.00 uur op Canvas is een film te bezichtigen van cineast Roland Ottoy over het leven en het werk van de Herzeelse ereburger Aleksandr Ogorodnikov. Michel Vangheluwe uit Sint-Lievens-Esse, de componist van Ishtar, componeerde daarvoor de filmmuziek.

De veelzijdige muzikant en componist Michel Vangheluwe uit Sint-Lievens-Esse – gekend als de drijvende kracht achter de groep Ishtar – componeerde filmmuziek voor de documentaire film van cineast Roland Ottoy uit Denderleeuw over de Russische dissident Aleksandr Ogorodnikov. Deze film, die 28 minuten duurt, wordt nu zondag, 31 januari, tweemaal uitgezonden op de VRT: een eerste maal om 9.00 uur op Eén, een tweede maal op Canvas omstreeks 23.00 uur. Dat gebeurt in het kader van KTRO-Braambos. Ondertussen  zijn er ook contacten voor de vertoning van de film in Nederland. SIGNIS, de wereldwijde organisatie van katholieke televisieomroepen, is eveneens geïnteresseerd in een internationale verspreiding van deze televisiefilm.
De Beiaard sprak met Michel Vangheluwe over de totstandkoming van dit project.

Hoe bent u met Aleksandr Ogorodnikov in contact gekomen?
“Ik heb Aleksandr Ogorodnikov voor het eerst ontmoet op de opening van de Sint-Livinusfeesten in Sint-Lievens-Esse in 2007. Zijn levensverhaal greep me echt naar de keel.  Alexander groeide op met het communisme, nam al vlug afstand van dit systeem en bouwde vervolgens een ondergronds seminarie uit in tien steden in de Sovjet-Unie. Hij werd samen met alle andere kopstukken opgepakt en opgesloten in de goelag. Hij zat vijf jaar vast in Perm 36, het wreedste van alle concentratiekampen. Op voorspraak van Ronald Reagan en Margaret Thatcher kwam hij in 1987 vrij. Vijf dagen voor zijn vrijlating hertrouwde zijn vrouw, die hij tijdens zijn verblijf in de goelag nooit meer had gezien, met een andere man. Ogorodnikov begon echter onmiddellijk opnieuw te vechten: voor de vrijlating van gewetensgevangenen in de kampen, voor godsdienstvrijheid en voor het lenigen van de noden van de zwakste bevolkingsgroepen die na de implosie van het communisme nergens  terechtkunnen. Nog iedere dag neemt hij de zorg over 200 tot 300 weeskinderen op zich, tienermoeders en vluchtelingen, mensen uit de onderbuik van de Russische samenleving die nergens terecht kunnen. Alexander Ogorodnikov zet het woord solidariteit in daden om offert hierbij zijn hele leven op voor ‘zijn’ mensen.

Vanwaar het idee filmmuziek te schrijven?
“In december 2008 werd Aleksandr aangesteld tot ereburger van de gemeente Herzele. Bij die gelegenheid schreef ik – geïnspireerd op de poëzie van Patrick Lateur – vijf composities over het leven van Aleksandr. Toen de ‘Vriendenkring Aleksandr Ogorodnikov’ plannen smeedde om de één uur durende documentaire film van Roland Ottoy te herwerken tot een televisiefilm, kreeg ik de opdracht daarvoor filmmuziek te schrijven.
Het werd een compositie waaraan acht muzikanten hebben meegewerkt. Voor de zangpartijen konden we beroep doen op twee absolute topzangers: sopraan Hilde Coppé en bas Jan Matthé. Verder werkten mee: Ilse Vromans, fluiten; Johan Vanneste, hoorn; Paul Klinck, viool; Karel Vercruysse, gitaar; Danny Pauwels, cello; en Erwin Foubert, altviool. Ikzelf neem de piano en de contrabas voor mijn rekening. De opnamen gebeurden in de studio van Radio 2 Oost-Vlaanderen, waarvoor dank aan Hendrik Coleman.”

Kunt u wat meer verklappen over de inhoud van de muziek?
“De film opent sterk met ‘Smert’ wat in het Russisch ‘Dood’ betekent, de dood waarmee Alexander in de goelag werd geconfronteerd. Dit muziekstuk krijgt, ondanks de sombere toon toch een heel hoopvolle wending.  Door de indringende basstem wordt onmiddellijk een Russische sfeer opgeroepen.
De film telt nog vier muzikale thema’s. Je hebt vooreerst ’KGB’ die de jarenlange inmenging van de geheime diensten in het leven van Ogorodnikov suggereert. Op elke plaats, op elk moment, dag en nacht, zelfs tot op vandaag, wordt Alexandr gecontroleerd, geviseerd, opgepakt en verhoord. Hij voelt zich als een opgejaagd dier dat nooit met rust wordt gelaten.  Muzikaal wordt dit verwoord door de staccato-passages in piano, fluit en hoorn, die doen denken aan ratelende machinegeweren, een spervuur van vragen, bevelen en beschuldigingen. 
Als derde thema heb je ‘Log’ wat Leugen betekent in het Russisch. De achterliggende gedachte hier is: Ogorodnikov komt na lange tijd terug in Perm 36, het kamp in de Oeral waar hij jarenlang in de meest erbarmelijke omstandigheden is opgesloten geweest. Ik probeerde mij bij het componeren voor te stellen welke gevoelens deze confrontatie met zijn kampverleden voor Alexandr heeft opgeroepen. 
Verder hoor je nog ‘Perm 36’. Dat beeldt Alexandr Ogorodnikov af die opgesloten zit in de isoleercel, waar hij gedwongen wordt om wekenlang in miserabele omstandigheden te overleven.  Hij is de meest eenzame mens op aarde, heeft geen contact met zijn vrouw en kind, familie, vrienden of enig ander menselijk wezen. 24 uur op 24 wordt hij geconfronteerd met fysieke en psychologische ontberingen.
Het stuk ‘Lyric Russian’, gezongen door sopraan van Hilde Coppé is een aanklacht tegen de onmenselijke leefomstandigheden in de goelag, maar mondt uit in hoop en het onwrikbare geloof in God.
Verspreid over de film komen de thema’s in verschillende bewerkingen terug: nu eens met zang, strijkers of piano, dan weer met gitaar en fluit. Dit arrangement in telkens andere bezettingen schept een versterkende, suggestieve sfeer onder de filmbeelden.”

Bent u tevreden van het resultaat?
“De acht muzikanten hebben het beste van zichzelf gegeven, we hebben er het maximum uit gehaald en het is volgens mij een beklijvend en waardevol document geworden.”
Heeft u nog verdere plannen met dit project?
“De muzikanten zijn heel enthousiast. De muziek die nu werd gecomponeerd en opgenomen bevat alvast de muzikale thema’s van het geplande ‘Oratorium’. Dit totaalconcept met muziek, poëzie en videoprojectie wil een evocatie brengen rond leven en werk van Alexander Ogorodnikov. In optimale bezetting zou het worden uitgevoerd door vocale solisten, fluit, hoorn, piano, strijkers, koperensemble en orgel. De planning en financiering van dit project wordt momenteel onderzocht.  Het is onze ultieme droom dat deze muziek ooit het basismateriaal zou kunnen leveren van een epische verfilming van het leven van Aleksandr Ogorodnikov.